Το νερό το συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη στον Κατακλυσμό του Νώε. Το συναντάμε επίσης στη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας αλλά και στην πορεία των Ισραηλιτών μέσα στην Έρημο. Όταν δίψασαν, ο Μωυσής χτύπησε ένα βράχο με το ραβδί του και εκείνος έβγαλε νερό.

Στην Καινή Διαθήκη έχουμε τον Ιωάννη τον Πρόδρομο να βαφτίζει τον Ιησού Χριστό στον Ιορδάνη ποταμό.

Έχουμε επίσης την κολυμπήθρα του Σιλωάμ που την αναφέρει πολλές φορές το Ευαγγέλιο. Ήταν μια κολυμπήθρα που είχε ιαματικό νερό. Μια φορά το χρόνο κατέβαινε ένα άγγελος, ανακάτευε το νερό και όποιος έμπαινε πρώτος γινότανε καλά, όποια αρρώστια και αν είχε.

Στο γάμο της Κανά ο Χριστός έκανε το πρώτο του θαύμα. Είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν τον Ιησού «Τι θα γίνει». Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να τις φέρουν. Προσευχήθηκε και έγινε το νερό κρασί.

Μια φορά ο Χριστός και οι μαθητές του μπήκανε σε μια βάρκα, για να περάσουν τη λίμνη Τιβεριάδα. Για μια στιγμή κατέβηκαν με ορμή οι άνεμοι και σήκωσαν ξαφνική τρικυμία. Με μια κίνηση ο Ιησούς πρόσταξε τους ανέμους να καταλαγιάσουν και να κοπάσουν. Κι ευθύς μια απέραντη γαλήνη απλώθηκε στην Τιβεριάδα.

Το νερό παίζει μεγάλο ρόλο και στην Εκκλησιαστική Ζωή. Όλοι οι χριστιανοί βαφτίζονται ή στην κολυμπήθρα ή στο ποτάμι ή στη θάλασσα. Ο ιερέας λέει: «Βαφτίζεται ο δούλος ή η δούλη του Θεού … εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν.» Καθώς ο ιερέας λέει αυτά τα λόγια, βουτάει το βαφτιζόμενο τρεις φορές, είτε μεγάλος είτε είναι μικρός, μέσα στο νερό, στο όνομα της Αγίας Τριάδας.

Έπειτα έχουμε τους αγιασμούς που γίνονται στην Εκκλησία. Τα Θεοφάνια είναι ο Μέγας Αγιασμός. Ο ιερέας λέει: «Και αγίασον το ύδωρ τούτο». Επίσης λέει και διάφορες ευχές. Την 1^η κάθε μήνα γίνεται πάλι αγιασμός.

Αλλά και οι χριστιανοί κάνουν αγιασμό στα σπίτια τους. Αγιασμό κάνουμε και στο σχολείο. Ο ιερέας κρατώντας το κλωνάρι το βασιλικό ραντίζει όλους με το νερό του αγιασμού και δίνει στον καθένα μια ευχή.

Στη Θεία Κοινωνία δε βάζουμε μόνο κρασί και άρτο βάζουμε και νερό. Το κρασί συμβολίζει το αίμα του Χριστού και το ψωμί το σώμα του. Αλλά το σώμα του ανθρώπου αποτελείται και από νερό. Όταν τρύπησαν το Χριστό πάνω στο σταυρό, από την πληγή έτρεξε αίμα και νερό. Γι’ αυτό ο ιερέας βάζει στο δισκοπότηρο και νερό.

Η Εκκλησία κάνει λιτανείες, όταν υπάρχει ανομβρία. Ο ιερέας διαβάζει ειδικές ευχές, για να βρέξει. Στη λιτανεία συμμετέχουν οι ιερείς των γύρω περιοχών στις οποίες υπάρχει ανομβρία και ο λαός κρατώντας εικόνες και ψέλνοντας.      

Αντωνιάδου Αναστασία, Τοπούζη Δέσποινα,

Τσιτλακίδου Αλεξάνδρα

ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΧΕΣΗ

ΜΕ ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ

Τα Θεοφάνια, κοινώς γιορτή των Φώτων, είναι και κατά την αντίληψη του λαού «μεγάλη γιορτή, θεότρομη», διότι τότε αγιάζονται τα νερά και φεύγουν τα παγανά.

Ο αγιασμός των υδάτων γίνεται κατά πρώτο την παραμονή των Θεοφανίων στην εκκλησία και λέγεται «πρωτάγιαση ή φώτιση». Ο παπάς κατόπιν με Σταυρό και την πρωτάγιαση γυρίζει όλα τα σπίτια και αγιάζει ή φωτίζει, δηλαδή ραντίζει μ’ ένα κλωνί βασιλικού όλους τους χώρους του σπιτιού. Την πρωτάγιαση τη ρίχνουν και στα κτήματά τους και στις βρύσες^. είναι το ασφαλές μέσον, με το οποίο διώκονται οι Καλικάντζαροι.

Σε πολλά μέρη η νοικοκυρά χύνει το βράδυ της παραμονής το νερό από λαγήνια, για να πάρει το πρωί καινούριο, αγιασμένο νερό. Με την κατάδυση του Σταυρού η καθαρτική δύναμη, που έχει κατά τη λαϊκή πίστη το νερό της θάλασσας, ενισχύεται ακόμη περισσότερο. Γι’ αυτό οι κάτοικοι παραθαλάσσιων περιοχών της Ελλάδας την ημέρα των Φώτων κατεβάζουν τα γεωργικά τους εργαλεία και αυτές τι άγιες εικόνες του εικονοστασίου τους στη θάλασσα και τα πλένουν εκεί με θαλασσινό νερό.

Αλλά οι σημερινές γυναίκες, ενώ πλένουν τις εικόνες στα αγιασμένα νερά της θάλασσας, όπως συνηθίζονταν και στα βυζαντινά χρόνια, δεν παραλείπουν και πράξεις στις οποίες είναι συνηθισμένες από παλιά μαγεία. Έτσι στην Πλάκα της Λήμνου «Τ’ Αλόφωτα οι γυναίκες παίρνουν τις εικόνες από το σπίτι και πάνε στην εκκλησία και μετά στη θάλασσα. Και όταν ρίξει ο παπάς το Σταυρό, κολυμπούν οι άνθρωποι να τον πιάσουν^. και αναμεταξύ οι γυναίκες, όσο να πιάσουν το Σταυρό από τη θάλασσα, παίρνουν με μια κρατούνα (νεροκολόκυθο) νερό από 40 κύματα και έπειτα βουτούν βαμπάκι μέσα στο νερό και πλένουν τις εικόνες^. Δε λαλάνε (άναλο νερό). Ύστερα το νερό εκείνο το πηγαίνουν στην εκκλησία και το χύνουν σε μέρος που δεν πατιέται». Στην Μεσημβρία «οι γυναίκες κατέβαζαν των Φώτων τα εικονίσματα^. Κατέβαζαν και υνί και τσάπα, όποιος τι επάγγελμα είχε, και τα πλέναν στο γιαλό, τ’ αρμυρό νερό. Αγιασμός γέν’ταν η θάλασσα. Έπαιρναν και νερό, για να ρίξ’νε μες στο σπίτ’. Φωτίσκαν τα νερά, έλεγαμ’, δεν εχ’ ζούδια ‘ποτώρα!»

Άγιασμα από το Μέγα Αγιασμό φέρνουν και στα σπίτια τους και πίνουν από αυτό όλοι οι ένοικοι. Ακόμα ραντίζουν, σε πολλά μέρη, μ’ ένα κλαδί ελιάς όλους τους χώρους του σπιτιού, ως και τα δέντρα του κήπου, για να καρπίζουν και να μην πιάνουν σκουλήκι, καθώς και τα χωράφια και τα αμπέλια τους, για να τα προφυλάξουν από τις ασθένειες. Ραντίζουν ακόμη το στάβλο και τα ζώα, ως και αυτά τα βαρέλια του κατωγείου τους. Υπάρχει μάλιστα σε πολλά μέρη και η συνήθεια, τότε να γίνεται το άνοιγμα των κρασιών και ν’ ασημώνουν στην οικογενειακή συγκέντρωση το βαρέλι για το καλό. Να οι συνήθειες μερικών τόπων: Στην Κάρπαθο οι ζευγάδες αγιάζουν τα βόδια με τον αγιασμό και λένε: «Αγιασμός, φωτισμός, / Φώτα τσαι καλός τσαιρός». Επίσης ρίχνουν λίγο από το μεγάλο αγιασμό στα απανωπίθια (πιθάρια) του κρασιού στο αμπελόσπιτο και λένε τα ίδια. Στη Φθιώτιδα παίρνουν αγίασμα από το μεγάλο αγιασμό, ρίχνουν μέσα στάχτη από τη βραδιά των Χριστουγέννων, που είναι ακατούρηγη από τα Καλικατζούρια και ραντίζουν τα’ αμπέλια τους και λένε: «Φεύγα, κάλαβρε απ’ τ’ αμπέλια^. Έχω παγανήσια στάχτη και μεγάλο αγιασμό». Στην Κορώνη «το άνοιγμα των κρασιών γίνεται τω Φωτώνε που αγιάζονται^. πάνε στα βαρέλια, τους ρίχνουνε αγιασμό και ύστερα τ’ ανοίγουνε. Μαζεύονται όλοι οι συγγενείς, γαμπροί, ξαδέλφια και ασημώνανε το βαρέλι που θ’ ανοίξουν. Πρώτος το ασημώνει ο νοικοκύρης, παίρνρι ένα δεκάρικο ή εικοσάρι και με μαστίχι το κολλάει απάνω στο βαρέλι. Ύστερα το ασημώνουνε όλοι οι δικοί του. Ο νουκοκύρης θα τους βγάλει ένα μεζέ, και πίνουνε και γλεντάνε».

Αναφέρουμε ένα παράδειγμα από τα τελούμενα κατά τα Θεοφάνια στο χωριό της Βόρειας Θράκης, το Σιναπλί. Εκεί «άμα τελείωνεν ο αγιασμός, κάθε χριστιανός της συνοικίας πήγαινε στου παπά του το σπίτι και έβαναν τον παπά παν’ στ’ αμάξ’ και τον πήγαιναν σε βρυσ’ όξω απ’ το χωριό να τον λούσουν. Ήταν για ντη γεια και το μπερεκέτ’^. Σημείον που βαφτίστηκεν ο Χριστός και έλουγαν τον παπά. Ένας απ’ αυτούς φορειέταν ένα ράσο του παπά παλιό, γένονταν ψευτοπαπάς και οι άλλοι τραβούσαν τα’ αμάξι μοναχοί τους, και τον πήγαιναν σε μακρινή βρύση, από χιλιόμετρο περισσότερο, και τον έβρεχαν, τον έλουγαν^. Του έριχναν ένα δυο κακάβια νερό στο κεφάλ’ και όταν τον γύριζαν, τους έκανε τραπέζ’ ο παπάς και τους μεθούσε και χόρευαν».                     

Αντωνιάδου Αναστασία, Τοπούζη Δέσποινα,

Τσιτλακίδου Αλεξάνδρα